Nemlendirme konusu bir çok alanda en kritik konulardan bir tanesidir. Doğru yapılan bir nemlendirme işlemi ile elde edilen sonuçlar çok başarılı olmaktadır.
Aşağıdaki uygulamalar, hava nemlendiricilerin sağlığı nasıl koruduğu ve kaliteyi nasıl sağladığının daha iyi anlaşılmasına yardımcı olabilir. Burada verilen bilgiler genel önermelerdir. Nem konusunun değişik uygulamalara yönelik çok özellikleri vardır. Üretici firmanın koşullarına uyulmalıdır.
Nemlendirme Yapılan Uygulamalar
Ahşap Kaplama
Ahşabın işlenmesi ve saklaması sırasında fabrikada bağıl nem oranı %50-60 rH arasında olmalıdır. Aksi takdirde, ahşap kaplamanın biçimi bozulur, yüzeyde yarılmalar ya da kaplamada kırılmalar ve dökülmeler oluşur.
Anaokulları
Isıtılan ortamlarda hava, özellikle kış ayları boyunca kurur. Buna karşı çok bilinen bir önlem radyatörlerin üzerine su dolu bir kap ya da ıslak bir bez bırakarak havayı nemlendirmektir. Ancak bu sorunun çözümü için yeterli değildir. Öte yandan ısıtılan havayı sadece ortamda dolaştıran fakat nemlendirmeyen hava koşullandırma üniteleri de bu soruna neden olur. Kuru hava ortamdan nemi çeker. Bu da özellikle çocukların burun mukozasını ve boğazını kurutarak mikrop ve virüslerin kolaylıkla vücuttan içeri girmesine neden olur. Sonuçta soğuk algınlığı ve hastalıklar artar. Bilim insanları bu etkilerden kaçınmak için ortam havasının nem seviyesinin %45-55 rH arasında olmasını önerirler.
Antikalar
Ağaçtan yapılmış değerli eski mobilya ve müzik aletleri kuru havada çatlayabilir ya da biçimleri bozulabilir. İyi düzenlenmiş ve sabit bir ortam nemi yeri doldurulamaz eşyaların daha uzun süre korunmasını güvence altına alır.
Ayakkabılar
Özellikle deriden yapılmış ayakkabıların üretimi, işlenmesi ve saklanması sırasında uygun hava nemi seviyeleri özellikle önemlidir. Kuru hava deride çatlaklara ve esneklik kaybına neden olur. Deri işleme ve tabaklama 10-20 0C sıcaklık ve %65-70 rH nemli ortamda yapılmalıdır. Üretim ve depolamada ise, sabit bir kalite elde etmek için, ortam koşulları 20-23 0C ve %55-65 rH olmalıdır. Satış faaliyetlerinin ideal nem konfor koşulu olan %50 rH’da gerçekleştirilmesi önerilir.
Bal
Uygun yoğunluk ve aroma için bal 2 0C’da ve %75 rH nem seviyesinde saklanmalıdır.
Bilgisayar Çipleri
Kuru hava elektrostatik yüklenme eğilimini artırır. Elektrostatik olarak yüklenmiş nesneler aynı zamanda toz zerreciklerini de kendilerine çekerler. Bilgisayar çip üretiminde mutlak olarak tozdan arınmış bir ortam gerekir. Bu nedenle çip üretiminde uygun olarak düzenlenmiş ve kontrol edilen, havası koşullandırılmış temiz odalara ihtiyaç vardır.
Bilgisayar Odaları
Düşük nem seviyelerinde statik elektrik yükü oluşur. Bu yük elektronik cihazların kullanımı bakımından arızalanmaya kadar giden ciddi sorunlara neden olabilir. Kullanıcılar için de sık sık vücutları üzerinden elektrik boşalmasına neden olarak sevimsiz durumlar yaratabilir. Tozun üzerlerinde birikmesi nedeni ile cihazların işlevleri bozulabilir. Havadaki nem oranının % 50-55 rH seviyelerinde tutulması statik yüklenme (elektriklenme) oluşumunu engeller.
Bira
Bira yapımı sırasında fermantasyon odasında bağıl nem seviyesinin %50-70 rH ve sıcaklığın 4-8 0C arası olması en iyi sonuçların alınmasını sağlar.
Boya
Boya nem seviyesinin düşük ya da değişken olduğu ortamlarda düzensiz kurur. ıyi kontrol edilen hava nemi seviyeleri boyanın düzensiz korumasını, “portakal kabuğu” etkisini ya da genel görünüm içinde oluşabilecek “yamalı” görüntüyü önler.
Buhar Odaları ve Banyoları
Buhar üreticileri hijyenik, temiz buharı buhar banyosu ya da Türk hamamı için yaklaşık 45 C sıcaklıkta ve %100 rH nem seviyesinde üretir. Özel kontrolörler sabit buhar üretimini düzenler ve kullanıcı buhar banyosunu farklı sıcaklıklarda kullanabilir, eğer isterse aromatik yağlar ekleyebilir
Bürolar, Ofisler
Tüm ısıtılan ortamlarda oluşan kuru havanın insanlarda sağlık sorunlarına neden olması çok sayıda insanın bir arada bulunduğu büro, ofis gibi işyerleri için özellikle önemlidir. Böyle bir ortamda mikroplar vücuda kolaylıkla girerek soğuk algınlığı ve bulaşıcı hastalıklara neden olur (Bkz: “Anaokulları”). Uzmanlar çevre ve ortam sağlığı açısından hava nem seviyesinin %40-45 rH civarında olmasını önerirler.
Çay
Çay, aroma ve lezzetini 15-20 0C sıcaklıkta ve %60- 65 rH nemli ortamda saklandığında korur.
Deri
Düşük nem seviyeleri derinin üretim ve depolama sırasında esnekliğini kaybetmesine ve kırılgan olmasına neden olur. Deri işleme ve tabaklama 10-20 0C ve %65-70 rH, üretim ve depolama ise 20-23 0C ve %55-65 rH nemli ortamda yapılmalıdır.
Deri Çanta ve Bavullar
Deri çanta ve bavulların üretim ve saklanmasında düşük nem seviyeleri deride esneklik kaybına neden olur. Uygun hava nemi seviyeleri ile yüksek ve kalıcı kalite sağlanabilir
Depolama
Higroskopik malzemeler ortamdaki hava nemi değişimlerine tepki verirler. Eğer ortam havası oldukça kuru ise saklanan malzemeler nemlerini kaybeder. Gıda ürünleri satılan dükkanlarda uygun hava nemi seviyeleri sağlanırsa ürünler, ağırlığını daha az kaybederek ve tazeliğini koruyarak daha uzun süre saklanabilir. Ahşap, deri ve tekstil (dokuma) ürünleri doğru nem seviyelerinde saklandığı zaman kalite ve değerlerini koruyabilir.
Ekmek
Profesyonel pişirme sistemlerinde en iyi sonuç pişirme işleminin farklı evrelerinde farklı nem düzeylerinin sağlanması ile elde edilir. %80 rH gibi yüksek nem maya kültürlerinin kurumasını ve dehidre olmasını engeller. Aynı zamanda pişirme fırını içindeki nem, pişirilen kütlenin yoğunluğu (kıvamı) üzerinde geniş bir etkiye sahiptir. Pişirme işleminin sonlarına doğru kısa dönemli nem artışı ekmek ve benzeri ürünlerin yüzeylerinin parlak ve kıtır kıtır olmasını sağlar. Bkz. “Pişirme Fırınları”
Eldivenler
ıstikrarsız ve düşük nemli ortamlar deri eldivenlerin işlenmesi ya da saklanması sırasında kalite sorunlarına yol açar. Eldivende şekil bozukluklarına ve ortaya kötü bir ürünün çıkmasına neden olur. Derinin kuruyup kırılganlaşmasını engellemek, kalite ve ürün değerini korumak için depolama ortamlarında nem seviyesi %90 rH olmalıdır.
Et
Buzdolaplarında ve etlerin muhafaza edildiği soğuk odalarda %80-90 rH nem ağırlık kaybına engel olur ve tutarlı bir et kalitesini garanti eder. Satış noktalarında iyi kontrol edilmiş nemlendirme ile etin tazeliği korunur ve iyi bir dış görüntü sağlanır
Filmler
Eğer filmler düşük nemli bir ortamda saklanırsa film malzemesi ve sonuçta çekilen fotoğraf kötü biçimde etkilenir. Bu nedenle, filmler %50 rH nemli ortamında saklanmalı ve %70 rH nemli ortamlarda geliştirilmeli, kurutulmalı ve kesilmelidir.
Hastaneler
Isıtılan ortamlarda oluşan kuru hava ve bunun sağlık bakımından yarattığı sakıncalar (Bkz: “Anaokulları”) hastahane ortamında özellikle önemlidir, çünkü bu ortamda hastalar, sağlık personeli ve ziyaretçiler bir arada bulunur. Bu nedenle hastahanelerde temiz ve sağlıklı bir ortamın sağlanması, hava yoluyla bulaşabilecek hastalıkların önlenmesi gerekir. Uzmanların hastahanelerde sağlıklı ortam için belirlediği nem değerleri: hasta ve koğuş odalarında %40-50 rH, ameliyaşanelerde %50-60 rH, Kulak-Burun-Boğaz hastalıkları %70-90 rH. %40-55 rH nem elektrikli alet ve ölçüm cihazlarının elektrostatik yüklenme nedeniyle bozulmasını önler.
Hayvan Yetiştiriciliği
Eğer uygun ortam havasının nemi sabit tutulabilirse hayvanlar hastalıklara daha az eğilimli olurlar ve daha çabuk büyürler. Örneğin, kuluçka makinesinin içindeki civcivler için 36-39 0C sıcaklık ve %70-75 rH nemli ortam çok iyidir.
Hayvan Çiftliği
Düşük nemli ortamlarda hayvanlar daha yavaş büyürler ve hastalıklara karşı duyarlı hale gelirler. Sabit ve hayvanlara uygun özel nem seviyesi bağışıklık sistemlerini güçlendirir.
Heykeller
Hava nemindeki değişimler doğal malzemeden yapılmış heykellerin büzülüp daralmasına ve çatlaklara yol açar. Değerli sanat eserleri zarara uğrayabilir ya da tümüyle yok olabilir. Kullanılan malzemeye uygun ve eşit dağıtılmış hava nemi sanat eserinin değerinin korunmasını sağlar.
Kağıt
Doğru doğal nem seviyesi kağıt için özellikle önemlidir. Kağıt kalitesi uygun ortam neminde saklandığı zaman korunabilir. “Krater etkisi” diye adlandırılan plise, kenarların kıvrımı daha sonradan düzeltilemez. Kesme, ciltleme, yapıştırma ve depolama sırasında %50-65 rH nem seviyesi iyi ve tutarlı bir kalite sağlanması için gereklidir.
Kapılar
% 50-60 rH seviyesinde nem ve 20-22 C ortam sıcaklığı ile ahşap kapıların üretim sırasında biçimlerinin bozulması, çatlaması ve kırılması önlenebilir.
Kereste
Kereste değişken ya da düşük nemli ortamlarda saklanır ya da işlenirse biçimleri bozulabilir, çatlayabilir ya da kırılabilir. Uzmanlar kerestelerin işlendiği ortamlarda sabit nem oranı olarak %45-60 rH seviyeleri arasını öneriyorlar.
Kitaplar
Kağıt ve cilt malzemeleri higroskopiktir, nem değişimlerine tepki gösterir. Çok düşük nem kağıtın kırılgan olmasına ve sonuçta özellikle değerli eski kitaplarda onarılmaz hasarlara neden olabilir. Değerli eski kitapların uzun süreli korunması için %40-50 rH nem ortamının sağlanması gereklidir.
Kürk
Kürkün işlenmesi ve saklanması için doğru ve uygun hava nemi seviyelerinin sağlanması gerekir. Böylece, dehidre olması (suyunu/nemini kaybetmesi) ve bu nedenle kürkün ana malzemesi olan hayvan derisinin sertleşmesi engellenir.
Laboratuvarlar
Güvenilir sonuçlar elde edebilmek için, laboratuvar deneylerinde daha önceden belirlenmiş hava nemi seviyelerine anında ve hızlı uyum sağlama kapasitesine sahip, hatasız tanımlanmış ortamlara ihtiyaç duyulur. Burada en uygun ünite modern mikro-işlemciler ile donatılmış elektrodlu buharlı hava nemlendiricilerdir. Elektrikli üniteler ve ölçüm cihazları elektrostatik yüklenmeden etkilenerek bozulabilir ya da tamamen kullanılmaz hale gelebilir. Tüm bu etkilerden korunabilmek için nem seviyesi en az %50 rH olmalıdır.
Meyveler
Düşük nem seviyelerinde hava meyvenin nemini çeker. Suyunu kaybeden meyvelerin ağırlıkları azalır ve hızla çürürler. Uygun hava nemi meyvenin kalite ve ağırlık kaybını engeller.
Mobilya
Bütünüyle ya da kısmen ahşaptan yapılmış mobilya, düşük nemli ortamlarda bulunduğunda biçimi bozulabilir, kırılabilir ya da çatlayabilir. Mobilya üretimi %40-50 rH nem ortamında yapılmalı ve %50-55 rH nem ortamında depolanmalıdır.
Müzik Aletleri
Kısmen ya da tümüyle ahşaptan yapılmış müzik aletleri higroskopiktir, diğer bir deyişle, farklı nem seviyelerine tepki gösterirler. Eğer ortam havası çok kuru ise, ahşap nemini kaybeder. Sonuç; müzik aletinin biçimi değişir, çatlaklar oluşur ve ses bozulur. Değer kaybını engellemek ve orijinal ses kalitesini korumak için değerli müzik aletlerinin üretimi ve saklanması sırasında havanın nemi %50-55 rH seviyesinde olmalıdır.
Okullar
Isıtılan ortamlarda oluşan “kuru hava”nın sağlık ve ortam üzerindeki olumsuz etkilerinin (bkz. “Anaokulları”) en hava hissedildiği yerlerden biri de okul ve sınıflardır. Burada çok sayıda öğrenci ve öğretmen yoğun şekilde bir arada bulunur ve ortamda kalış süreleri uzundur. Ortamda uygun oranda nem bulunmazsa çeşitli mikropların, özellikle virütik hastalıkların yayılması kolaylaşır. Bu olumsuz etkilerin önlemesi için ortam havasında nem seviyesinin %45-50 rH civarında olmasını önerilir.
Olgunlaştırma Odaları
Gıda maddelerin çoğunun, doğru belirlenmiş iklim koşullarında saklandığı zaman aromaları ve lezzetleri gelişir. Buna bağlı olarak gıda ürünleri için olgunlaştırma işlemleri geliştirilmiştir. Bu işlemler oldukça hassas prosesleri içerir. Örneğin, peynir 2-15 C’da ve %75-85 rH nemli ortamda olgunlaştırılır.
Peynir
Peynir sadece 2-15 0C sıcaklık ve %75-85 rH nem ortamında olgunlaştırılırsa aroma ve lezzet kazanır. Bkz. “Olgunlaştırma Odaları”.
Pişirme Fırınları
Pişirme sistemlerinde nem çok önemlidir. %80 rH gibi yüksek nem maya kültürlerinin kurumasını ve suyunu kaybetmesini engeller. Özellikle ekmek ve pasta fırınlarında en iyi sonuç pişirme işleminin farklı evrelerinde farklı nem düzeylerinin sağlanması ile elde edilir. (Bkz. “Ekmek”).
Puro
Tütün çok hızlı kurur. Sonuç aroma ve lezzet kaybıdır. En güzel tütünden yapılan puroyu değerli kılan aroması ve tadıdır. Bir puro bunları kaybederse kalitesini de yitirmiştir. Bu o kadar önemlidir ki, özellikle purolar için aroma ve lezzetin korunması için gerekli hava nemini sağlayan “humidor” adı verilen bir cihaz tasarlanmıştır. Puro üretimi sırasında %70 rH nem ve 20-26 C civarında ortam sıcaklığı sağlanmalıdır. Purolar saklanırken de kurumasını önleyecen özel ambalajlarında tutulmalıdır. Bkz. “Sigara”, “Tütün”.
Resimler
Değişken hava nemi çerçevenin biçiminin bozulmasına ya da tuval içinde çatlaklara, soyulmalara neden olur. Değerli resimler ya da sanatsal işler zarar görebilir ve hatta yok olabilir. ıyi kontrol edilen ortam nemi bu değerli eserlerin korunmasında esasdır (Bkz. “Boya”).
Sentetik Lifler (Suni Elyaf)
Modern sanayi lifleri çeşitli miktarlarda plastik bileşenlerden oluşur. %70 rH’a kadar ulaşan nem seviyeleri eğirme ya da dokuma sırasında ayrışma (kırılma) ve toz toplamaya karşı garanti sağlar ve böylece sorunsuz bir üretim işlemi gerçekleşir.
Seralar
Bitkiler hızlı ve sağlıklı bir büyüme için uygun seviyede hava nemine ihtiyaç duyar. Eğer seviye çok düşükse bitkinin büyümesi yavaşlar, çiçeklenme ve meyva azalır ve hızla yaşlanır. Bitkilerin çeşitlerine bağlı olarak %60-95 rH arasında ortam nemine gereksinimleri vardır.
Sigara
Sigara üretimi sırasında en iyi aroma %60 rH nem ve 20-22 C ortam sıcaklığı sağlandığı zaman elde edilir. Sigara kağıtları 22 C ve %55-65 rH nemli ortamda saklanmalıdır. Bkz. “Puro”, “Tütün”.
Soğuk Odalar
Et, meyva ve sebzeler kuru ortamlarda saklanırsa sularını kaybederler. Ağırlıkları azalır ve daha çabuk bozulurlar. Saklanacak yiyeceğin türüne bağlı olarak %60-85 rH aralığında, iyi kontrol edilen, uygun ve sabit nemli ortamlarda yiyecekler uzun süre besin özelliklerini ve kalitelerini korur.
Sosis Üretimi
Sosis üretiminde ağırlık ve kalite kaybını önlemek için ortamın %80-90 rH gibi yüksek nem oranlarında bulundurulması gerekir. Uzun süreli depolamalarda soğuk odada muhafaza tercih edilmelidir. Satış noktalarında daha kısa süreli muhafazalarda sosisler nemlendirilmiş camlı bölmelerde tutulabilir, böylece görüntülerinin ve kalitelerinin korunması sağlanabilir.
Sprey Boyama
Günümüzde sprey boya ve vernik ürünleri beyaz eşya, otomotiv, iş makinaları, mobilya, denizcilik vb gibi bir çok sanayi alanında ve hatta sanatsal çalışmalarda çok yaygın olarak kullanılıyor. Bunun nedeni endüstriyel işlemlere uygunluğu, yüzeye mükemmel bir şekilde yapışması ve içerdiği maddeler sayesinde parlaklığını uzun süre koruması, çok hızla kurumasıdır. Bütün bu üstünlüklerine karşın sprey boyada, özellikle endüstriyel uygulamalarda en iyi sonucu almak için, kısa bile olsa kuruma işleminin nem seviyesi uygun ve kontrol edilebilir ortamlarda yapılması gerekir. Bunun için üretici önerilerinin uygulanması önemlidir. (Bkz. “Boya”)
Streç Film
Günümüz pazarlama koşullarında streç filmle paketleme havası alınmış bir ortamda ürünün korunmasını ve aynı zamanda görülebilirliği sağladığı için çok yaygın olarak kullanılıyor. Streç filmin üretimi sırasında ortamın en az % 50 rH oranında nemlendirilmesi elektrostatik yüklenmeyi engeller. Depolama sırasında iyi kontrol edilen nem seviyeleri filmin esnekliğinive sızdırmaz özelliklerini korumasını sağlar, yırtılmasını önler.
Tekstil
Tekstil ürünleri higroskopiktir, yani neme karşı aşırı duyarlıdır. Eğer ortam nemi düşük ise hava ürünlerin nemini çeker. Sonuç: ürünlerin malzeme özellikleri ve dokusu bozulur, hızla yıpranır ve kolaylıkla yırtılır. Bu nedenle tekstil ürünlerinin üretimi ve korunması için ortam koşullarını düzenleyen standartlar geliştirilmiştir. Tekstil ürünlerinin üretim ve depolaması sırasında ortamdaki nem seviyesinin standartlara uygun ve sabit olması sağlanmalıdır. Bu, yüksek kalitenin elde edilmesi ve korunması için gerekli koşuldur.
Telefon Merkezleri
Düşük nem elektrostatik yüklenmeye, bu yük de elektronik cihazların bozulmasına yol açar. Bu sorun özellikle telefon santralleri gibi elektronik ortamlarda dikkate alınmalıdır. Çözüm, genel olarak %40-45 rH ve röle odalarında ise yaklaşık %50-60 rH nem seviyesinin oluşturulması ve bu seviyeninin korunmasıdır.
Tütün
Tütün neme karşı çok hassastır, kuru ortamlarda nemini koruyamaz, fermantasyon işlemi yavaşlar ve özelliklerini hızla kaybeder. Bu nedenle ham tütünün muhafaza edildiği ve işlendiği ortamlarda nem seviyesinin oldukça yüksek, %70-80 rH arasında olması ve ortam sıcaklığının 22-25 C arasında tutulması önerilir. Böylece tütünün kalitesi bakımından çok önemli olan aroması kaybolmaz ve daha yüksek kaliteli fermantasyon işlemi gerçekleşir ve tütün kolay yanar ve içime hazır hale gelir. Bkz. “Puro”, “Sigara”
Yazıcılar
Gravür, ipek baskı, fotoğraf ya da diğer baskı işlemleri yapılan ortamlarda %50-60 rH neme ihtiyaç duyulur. Böylelikle, kağıt kıvrılmaz ya da “kraterin” neden olduğu baskı sorunları ortadan kalkar.
Yumurta
Ortamın bağıl nemi %80 rH civarında tutulursa yumurtaların gözenekli kabuklarının kuruması ve ağırlıklarını kaybetmeleri önlenir.
Nemlendirme ve Nem Alma Sistemleri
A) Nemlendirme Sistemleri Adyabatik Nemlendirme
– Püskürtmeli Hava Yıkayıcılı Adyabatik Nemlendiriciler
– Yüksek Basınçlı Fıskiyeli Nemlendiriciler
– Adyabatik Buharlaşmalı Pedli Nemlendiriciler
– Ultrasonik Nemlendiriciler
– Buharlı Nemlendirme
– Isıtıcılı Buharlı Nemlendiriciler
– Elektrotlu Buharlı Nemlendiriciler
– Proses Buharlı Nemlendiriciler
B) Nem Alma Sistemleri
– Soğuk Yüzeyde Soğutarak Nem Alma
– Hava İçine Soğuk Su Püskürterek Nem Alma
– Desesif-Evaporatif Soğutma Sistemleri
– Katı Maddeli Nem Alıcı DES Sistemleri
– Sıvı Maddeli Nem Alıcılı DES Sistemleri
