Evrende Bulunan Karadelikler
Karadelik ve Uzay konusu her zaman merak edilen, üzerinde bir çok araştırma çalışma yapılan alandır. Şimdiye kadar keşfedilen evren gerçek evrenin çok küçük bir miktarı olduğu düşünülmektedir. Hubble teleskobu ile uzun yıllar boyunca evrenin uzak köşelerindeki galaksilerden görüntüler alarak uzay konusun epey ilerleme kaydedildi.
Uzay hakkında daha fazla araştırma yapıp daha fazla bilgi edinebilmek için daha gelişmiş bir teleskop olan James Webb Uzay teleskobu 2021 yılın ekim ayında yörüngeye gönderilecek ve çalışmalara başlanacak. (Bkz. James Webb Uzay Teleskobu)
Bu yazımızın içeriğini uzay araştırmalarında en merak edilen konuların başında gelen kara deliklere ayırdık. Kara delik nedir? Kara delik nasıl oluşur? Kara delik nerelerde olur? gibi sorularınıza cevap vermeye çalışacağız.
Kara Delik Nedir?
Kara delik, uzayda bulunan çekim kuvvetinin çok yüksek olduğu ve bu sebeple ışığın bile kaçamadığı ve yıldızların dönüştüğü siyah bir alandır. Işığın dahi kaçamaması nedeniyle kara delik olarak adlandırılmış olup çok küçük bir alanda çok yüksek ağırlıktaki maddeler sığdırılmıştır. Kara delikler genellikle yıldızların ömrünü tamamladığında yıldızın içine çökmesi ile oluşur.
Daha basit bir ifade ile kara delikler küçük bir hacme inanılmaz büyük bir kütlenin sığdırılması ve bu nedenle inanılmaz bir çekim kuvvetinin oluşmasıdır. Kara delikler, ışığın bile kaçamayacağı kadar yoğun olup uzay – zaman dokusunu büken karanlık bir kuyudur.
İlk Karadelik Fotoğrafı
Kara delik fotoğrafı ilk defa 2019 yılında oluşturuldu. Bilim insanlarının uzun çalışmaları sonucunda bir fotoğraf oluşturuldu ve kara deliğin varlığı kanıtlanmış oldu. İlk kara delik uzun ve güzel bir hikayesi olduğu için çok fazla detaya girmiyor, detayları bir sonraki yazımıza bırakıyoruz.
Kara Deliklerin Büyüklüğü Ne Kadar?
Kara deliklerin büyük veya küçük olabiliyor. Karadeliklerin en önemli özelliği küçük bir hacme çok büyük bir kütlenin sıkıştırılmış olması. Örneğin bir ilçenin bir atom içerisine sıkıştırıldığını düşünün. Mikroskopta bile göremeyeceğiniz küçüklükte bir alanda bir ilçenin kütlesi var, ne kadar ağır olur.
Kara delikler büyüklüklerine göre üçe ayrılır. Kara deliklerin büyüklüklerini belirleyen etmen kara deliğin kütlesidir. En küçük kara deliğe primodial ismi verilmiştir. Büyüklüğü yukarıda verdiğimiz örnekteki gibi bir bir ilçenin bir atoma sıkıştırılması ile oluşan kara deliktir.
Orta boyutlu kara deliklere Stellar ismi verilmiştir. Kütlesi güneşten 20 kat daha büyüktür, çapı ise 15 km civarındadır. (Güneşin çapı 1.392.700 km’dir.)
En büyük kara deliklere supermassive ismi verilmiştir. Bu karadeliklerin kütlesi güneşin kütlesinden 1 milyon kat daha büyüktür. Çapı ise samanyolu galaksisi kadar büyük olabilmektedir.
Yapılan araştırmalar her büyük galaksinin merkezinde bir adet supermassive kara delik olduğunu göstermektedir. Samanyolu galaksisinin merkezinde bulunan Sagittarius A isimli bir supermassive kara deliktir. Kütlesi güneşin 4 milyon katı olup çapı güneş kadardır.
Kara Delikler Nasıl Tespit Edilir?
Kara deliklerden ışık bile kaçamadığı için kara delikler siyah ve normal şekilde görünmezdir. Bir cismi göre bilmek için cismin ışığı yansıtması gerekir ve biz o yansıyan ışığı görürüz. Kara delikler ışığı da yuttuğu için doğrudan görülemezler.
Kara delikler görünmez olsa da etrafındaki gaz bulutları görülebilmektedir. Ayrıca kara delikler uzayı büktükleri için başka gezegenlerin ışığı da bükülür ve bu sayede ortada kara delik olduğu tespit edilir. İlk çekilen gerçek kara delik de bu şekilde tespit edilmiş ve binlerce radyo dalgasının birleştirilmesiyle oluşturularak resmedilmiştir.
Bazı durumlarda ise kara deliklerin kütlesi yakınındaki bir gezegenin dışında bulunan gazı çekmeye başlar ve kara deliğin etrafında dönmeye başlar. Kara delik etrafında dönen gazlar ısınır ve x-ray ışını yaymaya başlar. Yeni nesil teleskoplar bu x-ray ışınlarını yakalar ve kara delik tespit edilmiş olur.