Hepiniz market raflarında ya da restoran menülerinde eminim ki sürdürülebilirliğin övüldüğüne tanık olmuşsunuzdur. Ancak sürdürülebilir gıda gerçekten nedir ve neden bu kadar önemlidir hiç düşündünüz mü? Sürdürülebilirlik, yalnızca organik ürünler satın almak veya çiftçi pazarından alışveriş yapmak mıdır? Gelin bu soruların cevaplarını birlikte öğrenelim.
Hayatta kalmak ve refah için ihtiyaç duyduğumuz her şey, doğrudan veya dolaylı olarak doğal çevreye bağlı olmaktadır. Sanayi devrimi sonrası üretim süreçlerinin değişime uğraması ile oluşan aşırı enerji tüketimi ve nüfus artışı yeryüzünde var olan doğal kaynakların daha hızlı ve kontrolsüz bir şekilde tüketilmesine neden olmuştur. Sürdürülebilirliğin en sık alıntılanan tanımı, daha sürdürülebilir bir gelecek için uluslararası iş birliğe teşvik edilmek amacıyla Birleşmiş Milletler tarafından toplanan üst düzey bir organ olan Brundtland Komisyonu tarafından 1987 yılında şu şekilde yapılmıştır:
“Sürdürülebilirlik, üretim ve çeşitliliğin devamlılığı sağlanırken insan yaşamının daimi kılınması anlamına gelmektedir. Yani, kendi ihtiyaçlarımızı gelecek nesillerin yaşantılarından ve ihtiyaçlarından ödün vermeden karşılayabilmektir.„
Sürdürülebilirlik temel olarak çevresel, sektörel ve toplumsal olmak üzere üç ana konu üzerinden yürümekte olup, yaşanan güncel küresel problemlere çözüm getirmek üzere geliştirilmiştir. Bu genel tanımı gıda üzerine uygulamak da mümkündür. Sürdürülebilir gıda, sadece gıdanın kendisiyle ilgili değildir. Gıdanın nasıl üretildiğini, dağıtıldığını, paketlendiğini ve hatta nasıl tüketildiğini içeren faktörlerin bir kombinasyonudur. Sürdürülebilir gıda sistemleri, insanlara sağlıklı ve güvenilir gıda sağlamanın yanı sıra gıdayı etkileyen ekonomik, çevresel ve sosyal sistemler üzerinde sürdürülebilir izler bırakan ve doğayı koruyup zenginleştiren sistemlerdir. Dünyanın hızla büyüyen nüfusunu ele aldığımızda sürdürülebilir bir gıda arzını sağlamak gerçekten büyük zorluktur. Tabii ki her insan yapımı faaliyetlerde olduğu gibi gıda üretim sistemleri de iklim değişikliği, toprak bozulması, biyolojik çeşitliliğin yok olması ve su kıtlığı gibi sorunların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Küresel gıda üretim sistemleri yönetimi, bu anlamda çevre üzerindeki bu olumsuz etkiyi en aza indirmek için gerekli özveriyi göstermelidir. Bunu gelecekteki gıda üretim kapasitesini desteklemek amacı ile de gerçekleştirmelidir. Söz edilen bu çevresel etki düzeyi; gıdanın nerede, nasıl ve çevresindeki var olan kaynakların mevcudiyeti ile direkt olarak ilgilidir.
Tarım, gıda endüstrisinin ve gıda üretim zincirinin başlangıç noktasıdır ve bu nedenle sürdürülebilir bir gıda sistemi için sürdürülebilir tarım şarttır. Sürdürülebilir tarım, düşük karbonlu ve organik gıda üretimini desteklemektedir. Genetiği değiştirilmiş ürünlerin üretiminin önlenmesinden ziyade yapay gübre ve böcek ilacı kullanımını da önlemektedir. Ayrıca, çeşitli mahsullerin ekilmesi biyolojik çeşitlilik ve toprak verimliliğine de katkı sağlamaktadır. Tarımla başlayan bu sürdürülebilirlik serüveni bir gıdanın paketlenmesinde kullanılan ambalajın sürdürülebilir olmasına kadar uzanmaktadır.
Sürdürülebilir gıda sisteminin tek ve kesinleşmiş bir tanımı olmamakla birlikte farklı kurumlar tarafından yapılmış çeşitli tanımları vardır. Bu tanımlardan bazıları şu şekildedir:
Sürdürülebilir gıda sistemi içerisine entegre edebileceğimiz bir diğer terim de sürdürülebilir tüketimdir. Sürdürülebilir tüketim, üretilen gıdanın tüketiciye erişilebilir fiyatlarla ve yeterli miktarlarda tedarik edilmesini ifade etmektedir. Buna ek olarak üretilen ürünlerin tüketiciye güvenilir ve sağlıklı olarak ulaştırılması da bu kavramın amaçları doğrultusunda olmalıdır.
Gıda endüstrisinde sürdürülebilirliği sağlamak amacı ile yürütülen çalışmalar, gıda üretiminin çevresel etkisinin en iyi şekilde nasıl azaltılabileceği ve bu üretim zinciri boyunca bu israfın nasıl sınırlandırılacağı temelinde ilerlemektedir. Bu temelde ilerleme mevcut teknoloji ve bilgiler dahilinde yapılabilir ancak geliştirmek ve üzerinde emek sarf etmek gerekmektedir. Bir gıda üretim sistemini, daha sürdürülebilir hale getirmek üzere yapılabilecek eylemlerden bazıları şu şekildedir:
Sürdürülebilir gıda sistemleri üzerinde, büyüyen etkileri olan faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler aşağıdaki şekilde sıralanabilmektedir.
Hayatta kalmak ve refah için ihtiyaç duyduğumuz her şey, doğrudan veya dolaylı olarak doğal çevreye bağlı olmaktadır. Sanayi devrimi sonrası üretim süreçlerinin değişime uğraması ile oluşan aşırı enerji tüketimi ve nüfus artışı yeryüzünde var olan doğal kaynakların daha hızlı ve kontrolsüz bir şekilde tüketilmesine neden olmuştur. Sürdürülebilirliğin en sık alıntılanan tanımı, daha sürdürülebilir bir gelecek için uluslararası iş birliğe teşvik edilmek amacıyla Birleşmiş Milletler tarafından toplanan üst düzey bir organ olan Brundtland Komisyonu tarafından 1987 yılında şu şekilde yapılmıştır:
“Sürdürülebilirlik, üretim ve çeşitliliğin devamlılığı sağlanırken insan yaşamının daimi kılınması anlamına gelmektedir. Yani, kendi ihtiyaçlarımızı gelecek nesillerin yaşantılarından ve ihtiyaçlarından ödün vermeden karşılayabilmektir.„
Sürdürülebilirlik temel olarak çevresel, sektörel ve toplumsal olmak üzere üç ana konu üzerinden yürümekte olup, yaşanan güncel küresel problemlere çözüm getirmek üzere geliştirilmiştir. Bu genel tanımı gıda üzerine uygulamak da mümkündür. Sürdürülebilir gıda, sadece gıdanın kendisiyle ilgili değildir. Gıdanın nasıl üretildiğini, dağıtıldığını, paketlendiğini ve hatta nasıl tüketildiğini içeren faktörlerin bir kombinasyonudur. Sürdürülebilir gıda sistemleri, insanlara sağlıklı ve güvenilir gıda sağlamanın yanı sıra gıdayı etkileyen ekonomik, çevresel ve sosyal sistemler üzerinde sürdürülebilir izler bırakan ve doğayı koruyup zenginleştiren sistemlerdir. Dünyanın hızla büyüyen nüfusunu ele aldığımızda sürdürülebilir bir gıda arzını sağlamak gerçekten büyük zorluktur. Tabii ki her insan yapımı faaliyetlerde olduğu gibi gıda üretim sistemleri de iklim değişikliği, toprak bozulması, biyolojik çeşitliliğin yok olması ve su kıtlığı gibi sorunların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Küresel gıda üretim sistemleri yönetimi, bu anlamda çevre üzerindeki bu olumsuz etkiyi en aza indirmek için gerekli özveriyi göstermelidir. Bunu gelecekteki gıda üretim kapasitesini desteklemek amacı ile de gerçekleştirmelidir. Söz edilen bu çevresel etki düzeyi; gıdanın nerede, nasıl ve çevresindeki var olan kaynakların mevcudiyeti ile direkt olarak ilgilidir.
Tarım, gıda endüstrisinin ve gıda üretim zincirinin başlangıç noktasıdır ve bu nedenle sürdürülebilir bir gıda sistemi için sürdürülebilir tarım şarttır. Sürdürülebilir tarım, düşük karbonlu ve organik gıda üretimini desteklemektedir. Genetiği değiştirilmiş ürünlerin üretiminin önlenmesinden ziyade yapay gübre ve böcek ilacı kullanımını da önlemektedir. Ayrıca, çeşitli mahsullerin ekilmesi biyolojik çeşitlilik ve toprak verimliliğine de katkı sağlamaktadır. Tarımla başlayan bu sürdürülebilirlik serüveni bir gıdanın paketlenmesinde kullanılan ambalajın sürdürülebilir olmasına kadar uzanmaktadır.
Sürdürülebilir gıda sisteminin tek ve kesinleşmiş bir tanımı olmamakla birlikte farklı kurumlar tarafından yapılmış çeşitli tanımları vardır. Bu tanımlardan bazıları şu şekildedir:
- Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre;
- Amerikan Halk Sağlığı Derneği (APHA)’ne göre;
Sürdürülebilir gıda sistemi içerisine entegre edebileceğimiz bir diğer terim de sürdürülebilir tüketimdir. Sürdürülebilir tüketim, üretilen gıdanın tüketiciye erişilebilir fiyatlarla ve yeterli miktarlarda tedarik edilmesini ifade etmektedir. Buna ek olarak üretilen ürünlerin tüketiciye güvenilir ve sağlıklı olarak ulaştırılması da bu kavramın amaçları doğrultusunda olmalıdır.
Gıda endüstrisinde sürdürülebilirliği sağlamak amacı ile yürütülen çalışmalar, gıda üretiminin çevresel etkisinin en iyi şekilde nasıl azaltılabileceği ve bu üretim zinciri boyunca bu israfın nasıl sınırlandırılacağı temelinde ilerlemektedir. Bu temelde ilerleme mevcut teknoloji ve bilgiler dahilinde yapılabilir ancak geliştirmek ve üzerinde emek sarf etmek gerekmektedir. Bir gıda üretim sistemini, daha sürdürülebilir hale getirmek üzere yapılabilecek eylemlerden bazıları şu şekildedir:
- Gıda israfını minimum düzeye indirmek.
- Gıda üretim zincirinin tüm safhalarında sürdürülebilir kaynaklardan gıda bileşeni temin etmek.
- Doğal kaynakları verimli kullanmak.
- Doğal kaynakların kalitesini korumak.
- Çevre açısından verimli gıda ambalajları kullanmak.
- Sürdürebilir tarım terimini de zincirin içine dahil edip birlikte ilerlemek.
- Tüketiciye sürdürülebilir tüketim şartlarını sağlamak.
Sürdürülebilir Gıda Sistemlerinde Popüler Olan Bazı Terimler
- AB EKO–ETİKET DÜZENLEMESİ
- KARBON AYAK İZİ
- TEMİZ ÜRETİM
Sürdürülebilir gıda sistemleri üzerinde, büyüyen etkileri olan faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler aşağıdaki şekilde sıralanabilmektedir.
- Su ve Kuraklık
- İklim Değişiklikleri
- Biyolojik Çeşitlilik
- Ekonomik Fiyat Dalgalanmaları
- Tarım Arazilerinin Bilinçsiz Yönetimi
- Kontrolsüz Kentleşme
- Biyoyakıt Üretimi